Idar-Oberstein

Al meteen aan het begin van ons avontuur met edelsmeden en edelstenen valt de naam Idar-Oberstein. Het is een plaats in Duitsland die bekend staat om de edelstenen. Er wordt jaarlijks een grote beurs gehouden waar je als gemmoloog, goudsmid of handelaar geweest moet zijn. Dat is in elk geval wat wij steeds gehoord hebben. Idar-Oberstein. . . de naam heeft bijna mythische proporties gekregen.

Code geel

Het jaar 2020 zal waarschijnlijk voor eeuwig verbonden blijven met corona/covid-19. Het jaar waarin alles anders liep. Ook wij hebben alle plannen omgegooid. Oorspronkelijk staat de Oostzee op ons vakantie-zeilplan. Maar gesloten grenzen en al of niet verplichte quarantaines staan niet op ons verlanglijstje. Dat willen we vermijden. Wat zeilen in Nederland is tweede plan. Alleen is het hoognodig om het onderwaterschip van onze statige dame (onze zeilboot dus) schoon te maken. En juist als wij daar tijd voor hebben, heeft de werf vakantie. We wikken en wegen en wikken en wegen. Wat als we eens dat beroemde Idar-Oberstein gaan ontdekken? Het is wel over de grens, maar mocht er plotseling een virusuitbraak zijn, dan zijn we in een paar uur weer terug in ons eigen kikkerland. Code geel voor Duitsland, wat betekent dat vakantie is toegestaan. We gaan de gok wagen.

Idar en Oberstein

We huren een appartement in Herrstein, een historisch plaatsje aan wat in dit gebied de ‘Deutsche Edelsteinstrasse’ wordt genoemd. Het ligt op een kwartiertje rijden van Idar-Oberstein, of eigenlijk van Idar. Oberstein is een minuut of vijf verder. Verrassend dat het ter plekke min of meer twee dorpen zijn. Ons eerste bezoek wordt aan Oberstein. Ergens verwachten we enige vorm van vergane glorie. Dat valt mee. In het centrum zijn allerlei (toeristen)winkeltjes waar je stenen in vele vormen en maten kan kopen. Soms wordt de geneeskrachtige werking van edelstenen benadrukt. Soms gaat het vooral om ruw materiaal of juist prachtig geslepen stenen. En natuurlijk zijn er veel sieraden met edelstenen te koop. Wat mij opvalt, is dat er relatief weinig edel- en goudsmeden zitten die sieraden uit eigen atelier verkopen. Veel is toch uit de massaproductie.

Onze eerste kennismaking bestaat uit rustig rondwandelen en indrukken opdoen. Daarna gaan we een voor een de ‘moetjeziens’ af. Bij het plaatselijke VVV raadt men aan om de volgorde van de weg van de edelsteen aan te houden. Met andere woorden: ga eerst naar de mijn waar vroeger edelstenen werden gewonnen, dan naar de slijperij om te vervolgen met het mineralenmuseum en als afsluiter het edelstenenmuseum. Maar in deze coronatijden is dat niet haalbaar. Soms moet je vooraanmelden en dan blijkt dat er de eerstkomende drie dagen helemaal geen plek meer is. We gaan daar waar we heen kunnen en de volgorde plaatsen we in ons hoofd wel op een rijtje.

Mijnen en musea

We komen eerst bij de kopermijnen. De kopermijnen? Wat heeft dat nu met edelstenen te maken? Nou, helemaal niks. Maar het is wel zeer de moeite waard om de rondleiding in deze mijn te doen. Wat een leven hebben die mijners gehad. Vooral heel zwaar denk ik. Het werk werd (in deze mijn) wel goed betaald, maar na tien jaar in de mijn was je praktisch blind. En de kinderen groeiden niet omdat ze buiten bij het smelten van de koper in de arsenicumdampen stonden. Voordeel van klein blijven was dan weer dat het ‘makkelijker’ in de mijn was. Je stoot je hoofd wat minder zeg maar.

De wandeling in de omgeving van de kopermijn is zeker een aanrader (oei, ik lijk wel een reisblog te schrijven…) vanwege de prachtige uitzichten.

Tussen de dorpshelften Idar en Oberstein is de Edelstein Erlebniswelt. Daar kan ik heel kort over zijn: laat maar! Het enige is dat we daar wel een slijper aan het ‘werk’ hebben gezien. Hij demonstreerde in korte tijd alle stappen die er genomen worden van ruwe naar cabochongeslepen steen.

Het mineralenmuseum daarentegen is een ‘moetjezien!’ Een prachtig overzicht van mineralen (en edelstenen) uit de hele wereld en uit de regio verdeeld over vier etages in een prachtig gebouw in Oberstein. Wij hebben de tijd genomen om alles rustig te bekijken. Vanwege het verplicht houden van afstand, wekte dat bij sommige mensen wat irritatie op. Voor laten gaan, is dan de oplossing.

Combineer dit museum met een lunch op het pleintje er vlakbij. Het Spiesbratenhaus heeft uitstekende spiesbraten wat een lokaal gerecht is (met roots in Argentinië). Je moet er een half uurtje op wachten, want het wordt echt vers bereidt. Ga niet zitten snacken, want dan heb je te weinig trek voor dit heerlijke stuk vlees.

In de Steinkaulenberg werden geen steenkolen gewonnen, maar edelstenen: amethist, rookkwarts, bergkristal, jaspis en agaat. De agaten uit deze mijn en mijnen in de omgeving zijn prachtig qua kleuren en tekeningen. Veel kleurrijker dan de Braziliaanse agaten die tegenwoordig vooral op de markt komen. Tijdens deze rondleiding leren we dat het winnen van deze edelstenen helemaal niet zo groots geweest is, als wij dachten. Het was hard werken en veel geduld hebben. De gids vertelt over een man die vijf jaar lang op één plek heeft gebikt en niets gevonden heeft. Vijf jaar! Oké, waarschijnlijk alleen ‘s winters want in de zomer waren de meeste mijners gewoon boer.
Omdat het onvoldoende opleverde om van te leven, zijn mijners vertrokken naar Argentinië in de hoop op een beter bestaan. Ook dat viel tegen. Tot ze op de akkers ronde stenen bollen vonden. En laten dat nou geodes zijn! Dit is uiteindelijk de start van de bloeiperiode van Idar-Oberstein geworden (ongeveer 1850 tot 1910 á 1920). De geodes werden daarheen gestuurd om geslepen te worden. Op het hoogtepunt waren er rond de honderd slijperijen. Omdat de agaten vaak wat grijzig van kleur waren, is het verven van deze stenen in Idar-Oberstein geperfectioneerd. Het kleuren van agaten is tegenwoordig een behandeling die nog maar zelden wordt vermeld. Zo gewoon is het geworden.

Het edelstenenmuseum in Idar bezoeken we twee keer. Er is zoveel te zien, dat je ‘vol’ zit tegen de tijd dat je bij de hoogste verdieping komt. De tweede keer beginnen we dan ook daar en gaan langzaam weer naar beneden. Ze mogen wat meer uitleg geven over wat je ziet. Heb je (nog) niet zoveel kennis van edelstenen/mineralen dan is het mooi om naar te kijken, maar loop je er sneller doorheen.

In Idar merken we wel de vergane glorie die we al eerder verwachten. Hier geen bruisende winkelstraat en aardig wat leegstand. Wel zijn er hier meer (groot)handelaren in ruwe en geslepen materialen. Voor ons interessante kost. Heel bijzonder vind ik ons bezoek aan een handelaar in ruwe stenen. Dat daar zulke prachtige geslepen edelstenen uit voortkomen…

Slijperijen

Van de ooit tientallen slijperijen is weinig meer over. Zo hier en daar zie je nog een waterrad aan een huis waar ooit geslepen werd. Er zijn nog twee slijperijen te bezoeken. Het ene is de Historische Weiherschleife dat is aangepast tot een soort multimediaal museum. Hier wordt je rondgeleid in de slijperij die oorspronkelijk met water uit de Nahe via een waterrad werd aangedreven. Later kwam de elektriciteit waardoor het facetteren van stenen in gang kwam. De slijpsteen kon toen veel harder draaien en dat is nodig voor hardere materialen. Verder is er een film, een collectie stenen uit de regio en een uitleg over de krachten van edelstenen. De moeite van het bezoeken best waard.

Een wat meer authentieke slijperij is die van Ernstotto Biehl (Asbacherhütte). Deze is nog geheel watergedreven en daar zijn ze trots op. Tussen de regels door hoor je wel dat er nu niet meer geslepen wordt en dat het ook met de bezichtigingen afgelopen zal zijn na de huidige generatie. Er is geen opvolging meer. Toch is het leuk om even te gaan kijken. Er zit een camping naast, voor het geval je met camper, caravan of tentje gaat.

En zo hebben we alle onderdelen van mineraal naar edelsteen voor sieraden bezocht. Deze studiereis is ook vakantie, dus we vullen een en ander aan met wandelingen in de vrije natuur, een bezoekje aan Trier (cultuurshock omdat het ineens weer druk is) en ontdekken van historisch Herrstein, het vriendelijke en gezellige dorpje waar onze ferienwohnung is.

Idar-Oberstein is niet mythisch meer. We hebben een goed beeld van wat er is en wat er kan. Het is vrij zeker dat we terugkomen. Sowieso een keer voor de jaarlijkse intergem in oktober.

Wiedersehen!